तिब्बतको भूकम्प: नेपालमा पुनः धक्का, भूकम्पीय जोखिम कति गहिरो छ?

काठमाडौं ।  ८ मार्च २०२५ – शनिबार दिउँसो २:३५ बजे तिब्बतको डिङ्ग्गे क्षेत्र केन्द्रबिन्दु भएर ५.९ रेक्टर स्केलको भूकम्प गएको छ। यो कम्पन नेपालका विभिन्न स्थानहरूमा महसुस गरिएको छ, जसमा काठमाडौं उपत्यका, संखुवासभा, र अन्य पूर्वी क्षेत्रहरू प्रमुख रूपमा प्रभावित भए। यद्यपि, अहिलेसम्म ठूलो क्षति वा मानवीय क्षतिको रिपोर्ट प्राप्त भएको छैन।

तर प्रश्न उठ्छ – नेपाल अझै भूकम्पीय जोखिममा छ? यो भूकम्प के संकेत गर्छ?

नेपालको भूकम्पीय संवेदनशीलता: पुनः खतरा?

नेपाल भूकम्पीय दृष्टिले अति संवेदनशील क्षेत्रमध्ये पर्छ। २०१५ मा गएको ७.८ रेक्टर स्केलको गोरखा भूकम्पपछि नेपालले ठूला परकम्पहरूसँग जुध्दै आएको छ। हालैको तिब्बती भूकम्प नेपालकै भौगर्भिक प्लेट सर्ने प्रक्रियासँग सम्बन्धित हुनसक्ने विज्ञहरू बताउँछन्।

भूकम्पविद् (Seismologists) हरूका अनुसार हिमालयन क्षेत्र भारतीय र यूरेशियन टेक्टोनिक प्लेटहरूको संयोग बिन्दुमा रहेको कारणले बारम्बार भूकम्प आउन सक्ने सम्भावना रहन्छ। तिब्बतमा गएको भूकम्प पनि यिनै प्लेटहरूको सर्ने प्रक्रियासँग जोडिएको हुनसक्छ।

विशेषज्ञहरूको भनाइमा, नेपालको पूर्वी भाग अझै उच्च जोखिममा छ। खासगरी, २०१५ को भूकम्पपछि तराईदेखि पहाडसम्म भूकम्पीय ऊर्जा संचित भइरहेको अनुमान गरिएको छ, जसले भविष्यमा अझै ठूला भूकम्प उत्पन्न गर्न सक्छ।

भूकम्पको पछाडि लुकेको वैज्ञानिक कारण

भौगर्भिक अनुसन्धानकर्ताहरूका अनुसार, नेपालको भौगर्भिक बनावट अझै स्थिर छैन। यस्ता साना भूकम्पहरू शक्तिशाली कम्पनको संकेत हुन सक्छन्। केही कारण निम्नानुसार छन्:

प्लेट सर्ने (Tectonic Movement) प्रक्रिया निरन्तर भइरहन्छ

भारतीय प्लेट उत्तरतर्फ सरिरहेको छ, जसले हिमालयन क्षेत्रमा भूकम्पको जोखिम बढाइरहेको छ।

संचित ऊर्जा (Stored Energy) को फूट

जमिनमुनि संचित भूकम्पीय ऊर्जा जब एकाएक मुक्त हुन्छ, तब भूकम्प उत्पन्न हुन्छ।

२०१५ को गोरखा भूकम्पको प्रभाव

गोरखा भूकम्पपछि नेपालमा एक किसिमको ‘भूकम्प चक्र’ (Seismic Cycle) सक्रिय भएको छ, जसले साना-साना धक्काहरू निम्त्याइरहेको छ।

नेपाल कत्तिको तयारी अवस्थामा छ?

यसपटकको भूकम्पमा ठूला क्षति नभए पनि, नेपालको भूकम्प प्रतिरोधी संरचना कत्तिको बलियो छ? भन्ने गम्भीर प्रश्न उठ्छ।

भूकम्प प्रतिरोधी भवनहरू कत्तिको सुरक्षित छन्?

नेपालमा अझै धेरै पुराना तथा असुरक्षित संरचनाहरू छन्, जसले भविष्यमा ठूलो भूकम्पमा ठूलो क्षति पुर्याउन सक्छ।

आपतकालीन उद्धार संयन्त्र पर्याप्त छ?

नेपाल सरकारले भूकम्प प्रतिरोधी अभियान थाले पनि, स्थानीय तहमा उद्धार संयन्त्र अझै कमजोर देखिन्छ।

जनचेतना कत्तिको प्रभावकारी छ?

आम नागरिकलाई भूकम्पीय सुरक्षाबारे अझै व्यापक प्रशिक्षण आवश्यक देखिन्छ।

अब के गर्नुपर्छ?

यो भूकम्पले नेपाललाई पुनः स्मरण गराएको छ कि हामी अझै पनि भूकम्पीय जोखिमको उच्च खतरामा छौं। यस्ता साना भूकम्पहरूले सम्भावित ठूला कम्पनको संकेत दिन सक्छन्।

नेपालले अहिले नै आवश्यक तयारी नगरे, भविष्यमा अर्को ठूलो भूकम्पले जनधनको अपार क्षति पुर्याउन सक्छ। त्यसैले, भूकम्प प्रतिरोधी संरचना विकास, आपतकालीन उद्धार प्रणाली सुधार, र जनचेतना अभिवृद्धि अत्यावश्यक छ।

भूकम्प प्रकोप रोक्न सकिन्न, तर पूर्वतयारी (Preparedness) ले यसको असर न्यून गर्न सकिन्छ। अबको प्राथमिकता नेपाललाई भूकम्पीय रूपले सुरक्षित राष्ट्र बनाउनु हुनुपर्छ।

(तपाईंको विचारमा नेपालले भूकम्पीय सुरक्षाका लागि के-के उपाय अपनाउनु पर्छ? तपाईँको विचार हामीलाई बताउनुहोस्!)