नेपालमा किन बारम्बार भूकम्प आइरहन्छ, विज्ञहरू भन्छन्

काठमाडौं। फाल्गुन १६, २०८१ नेपालमा बारम्बार भूकम्प आउने गरेको कुरा कसैबाट लुकेको छैन। आज बिहान २:५१ बजे सिन्धुपाल्चोकको भैरब कुण्ड नजिक केन्द्रबिन्दु भएको ६.१ रिक्टर स्केलको भूकम्पले फेरि एकपटक यो प्रश्नलाई जोडतोडले उठाएको छ—नेपालमा किन यति धेरै भूकम्प आउँछ? विज्ञहरूका अनुसार यसको मुख्य कारण नेपालको भौगोलिक अवस्थिति र भूगर्भीय संरचना हो।

नेपाल हिमालय क्षेत्रमा अवस्थित छ, जुन भारतीय र युरेसियाली टेक्टोनिक प्लेटहरूको संगमस्थल हो। यी दुई विशाल प्लेटहरू निरन्तर एकअर्कातिर ठोक्किँदै छन्, जसले हिमालय पर्वत शृङ्खलाको निर्माण गरेको छ। भारतीय प्लेट हरेक वर्ष करिब ४-५ सेन्टिमिटरको दरले उत्तरतिर युरेसियाली प्लेटमुनि धस्सिँदै छ। यो प्रक्रियाले पृथ्वीको सतहमा ठूलो दबाब सिर्जना गर्छ। जब यो दबाब चट्टानहरूले थेग्न नसक्ने अवस्थामा पुग्छ, त्यो भूकम्पको रूपमा बाहिर निस्कन्छ।

राष्ट्रिय भूकम्प मापन तथा अनुसन्धान केन्द्रका वरिष्ठ भूकम्पविद् भरत कोइरालाले भने, “नेपालको मध्य र पश्चिमी क्षेत्रमा विगत लामो समयदेखि भारतीय र युरेसियाली प्लेटहरूको टकरावले ठूलो ऊर्जा जम्मा भएको छ। यो ऊर्जा साना वा ठूला भूकम्पका रूपमा बाहिर निस्कन्छ, जुन सामान्य प्रक्रिया हो।” उनका अनुसार नेपालमा हरेक वर्ष सयौं साना भूकम्प (४ रिक्टरभन्दा माथि) र ठूला भूकम्पहरू प्रत्येक ८०-१०० वर्षको अन्तरमा आउने गरेको इतिहास छ। उदाहरणका लागि, सन् १९३४ को ८.४ म्याग्निच्युडको भूकम्प र सन् २०१५ को ७.८ म्याग्निच्युडको गोर्खा भूकम्पले ठूलो जनधनको क्षति पुर्‍याएको थियो।

नेपालको भूबनोट पनि भूकम्पको प्रभावलाई बढाउने कारक हो। यहाँको भूभाग कमजोर र अस्थिर चट्टानहरूले बनेको छ, जसले भूकम्पको कम्पनलाई बढावा दिन्छ। साथै, धेरैजसो भूकम्पको गहिराइ ४० किलोमिटरभन्दा कम हुने भएकाले सतहमा बढी क्षति पुग्छ। हिमालय क्षेत्रमा रहेका सक्रिय भ्रंशहरू (फल्ट लाइन) ले पनि भूकम्पको जोखिम बढाएको छ।

विज्ञहरू भन्छन्, “नेपालमा भूकम्प रोकथाम गर्न सकिँदैन, तर तयारी र सचेतनाले क्षति कम गर्न सकिन्छ।” सन् २०१५ पछि पनि भूकम्प प्रतिरोधी भवन निर्माण र पूर्वसूचना प्रणालीमा खासै प्रगति नभएकोमा उनीहरू चिन्तित छन्। भूकम्पीय जोखिममा विश्वको ११औं स्थानमा रहेको नेपालले अब यस्ता प्राकृतिक प्रकोपसँग जुध्न बलियो रणनीति बनाउनुपर्ने आवश्यकता छ।

आजको भूकम्पपछि पनि परकम्पको सम्भावना रहेकोले सर्वसाधारणलाई सतर्क रहन आग्रह गरिएको छ। थप जानकारी र अपडेटका लागि हामीलाई निरन्तर पछ्याइरहनुहोस्।