‘हिमनदी संरक्षण’ नारासहित विश्व पानी दिवस मनाइँदै, जलस्रोत संकटबारे चेतना आवश्यक

काठमाडौं । ‘हिमनदी संरक्षण’ भन्ने मूल नाराका साथ आज विश्वभर विभिन्न कार्यक्रम गरी विश्व पानी दिवस २०२५ मनाइँदैछ। जलवायु परिवर्तन, सहरीकरण, औद्योगीकरण, र अत्यधिक पानीको उपयोगले पानी संकट गहिरिँदै गएको सन्दर्भमा यो दिवसले महत्त्वपूर्ण चेतना दिने विश्वास गरिएको छ।

पछिल्लो समय जलवायु परिवर्तनका कारण हिमनदीहरू सुक्ने क्रम तीव्र बनेको छ। यसले केवल पर्यावरणीय सन्तुलन मात्र होइन, मानवीय जीवन र भविष्यको जलस्रोत प्रणाली नै संकटमा पार्ने खतरा बढेको विज्ञहरूको भनाइ छ। हिमनदी संरक्षणको आवश्यकता बढ्दै गएकोले यस वर्षको विश्व पानी दिवसको नारा ‘हिमनदी संरक्षण’ राखिएको छ।

संयुक्त राष्ट्रसंघका अनुसार संसारभर कुल ९७.५ प्रतिशत पानी समुद्रमा छ, जुन पिउनयोग्य छैन। केवल २.५ प्रतिशत पानी मात्र पिउनयोग्य रहेकाले यसको उचित व्यवस्थापन जरुरी छ। औद्योगीकरण, तापमान वृद्धि, र भूमिगत पानीको अत्यधिक दोहनका कारण परम्परागत जलस्रोतहरू सुक्दै गएका छन्।

विश्वभर १३ खर्ब ८६ अर्ब वर्ग किलोमिटर क्षेत्रमा पानी भए पनि करिब एक अर्ब मानिस पानीको अभाव झेल्न बाध्य छन्। जलवायु परिवर्तनका कारण हिमताल फुट्ने, नदीनाला सुक्ने र भूमिगत पानीको स्रोत घट्ने समस्या दिनप्रतिदिन चर्किरहेको छ।

नेपाल जलस्रोतमा धनी देश भए पनि पानीको उचित व्यवस्थापन नहुँदा लाखौँ नागरिक पानीको अभावमा छन्। नेपालमा प्रतिव्यक्ति जलस्रोत उपभोग क्षमता ३,६०० घनमिटर भए पनि हाल प्रतिव्यक्ति ३९३.५ घनमिटर मात्र प्रयोग भइरहेको छ।

जलविद्युत्को ठूलो सम्भावना रहे पनि वर्षातको पानी खेर जाने, भूमिगत पानी अनियन्त्रित रूपमा निकालिने, नदीनालामा अतिक्रमण बढ्ने जस्ता समस्याले जलस्रोत संरक्षण चुनौतीपूर्ण बन्दै गएको छ।

के गर्न सकिन्छ ?

✅ वर्षातको पानी संकलन र भूमिगत पानी पुनः भरणमा ध्यान दिनु आवश्यक।

✅ नदीनाला, तालतलैयाको संरक्षणलाई प्राथमिकता दिनु जरुरी।

✅ जलविद्युत् उत्पादनलाई दीर्घकालीन योजना अनुसार विकास गर्नुपर्छ।

✅ औद्योगिक क्षेत्रहरूमा पानीको मितव्ययी उपयोग तथा रिसाइक्लिङमा जोड दिनुपर्छ।

✅ सतही पानीको प्रवाह नियन्त्रण गर्दै जलस्रोतको दीर्घकालीन व्यवस्थापन आवश्यक।

जलस्रोत संकटलाई ध्यानमा राख्दै विश्वभर जल संरक्षणको आवश्यकता बढिरहेको छ। नेपालमा नीति तथा योजनाको प्रभावकारी कार्यान्वयन आवश्यक छ। पानीको दिगो उपयोग, जलस्रोतको समुचित संरक्षण, तथा हिमनदी सुक्न नदिन प्रभावकारी रणनीति बनाउनुपर्ने विज्ञहरू बताउँछन्।