जनै पूर्णिमा र रक्षा बन्धन : धार्मिक, सांस्कृतिक र सामाजिक महत्व

आज नेपालभर जनै पूर्णिमा र रक्षा बन्धनका अवसरमा विशेष धार्मिक उत्सव मनाइँदैछ। नेपाली पात्रोअनुसार श्रावण महिनाको पूर्णिमाका दिन मनाइने यो पर्वलाई हिन्दू धर्मावलम्बीहरूले अत्यन्त महत्वपूर्ण रूपमा मनाउँछन्। आज रक्षा बन्धन हिन्दुहरूले महत्वका साथ मनाउने दिन हो। यसै अवसरमा काठमाडौंको गोकर्णेश्वर महादेव मन्दिर परिसरमा बिहानैदेखि भक्तजनको भीड लागेको छ। जनै फेरेर र रक्षा सूत्र (डोरा) बाँधेर गोकर्णेश्वर महादेवको दर्शन गर्न भक्तजन लामो लाइनमा उभिएका छन्।

वैदिक सनातन परम्परा अनुसार यो दिनलाई शुद्धता, अनुशासन र धार्मिक प्रतिबद्धताको प्रतीक मानिन्छ। ब्राह्मण, क्षत्रिय समुदायका पुरुषहरूले बिहानै पवित्र स्नान गरी पुरानो जनै फेरेर नयाँ जनै धारण गर्छन्। जनैलाई उपविती (बायाँ काँधमा राखी छाती हुँदै घाँटीमा झुण्ड्याउने) विधिमा लगाइन्छ, जसको साथमा वैदिक मन्त्र उच्चारण गरिन्छ।

यस दिन रक्षा बन्धनको प्रथा अनुसार दिदी–बहिनीहरूले दाजु–भाइको दाहिने हातमा रक्षा सूत्र बाँधेर दीर्घायु, स्वास्थ्य र समृद्धिको कामना गर्छन्। यही दिन नेवार समुदायमा “गुन्हु पुनही” पर्व मनाइन्छ, जसमा परिवारसँग मिलेर नौ प्रकारका अन्न मिसाएर बनाइएको पौष्टिक क्वाँटी खाने चलन छ, जसलाई वर्षायाममा रोग प्रतिरोधात्मक शक्ति बढाउने मानिन्छ।

वैज्ञानिक दृष्टिले पनि यो पर्व स्वास्थ्य र स्वच्छताको सन्देश बोकेको छ। साउन महिनाको वर्षा ऋतुमा पानीजन्य रोगको जोखिम बढ्ने भएकाले यस दिन नदी, खोला वा तलाउमा स्नान गर्ने र सफा वस्त्र धारण गर्ने परम्पराले स्वास्थ्यमा सकारात्मक प्रभाव पार्ने विश्वास छ।

समग्रमा, जनै पूर्णिमा र रक्षा बन्धनले धार्मिक आस्था, पारिवारिक प्रेम, सामाजिक एकता र स्वास्थ्य सचेतनाको सन्देश दिन्छ।